Τί είναι οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί
Οι ιδεοληψίες είναι ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που εισβάλλον επανειλημμένα και επίμονα στο μυαλό του ατόμου χωρίς τη θέλησή του. Είναι πολύ δυσάρεστες και δημιουργούν μεγάλη δυσφορία και άγχος στο άτομο που πάσχει από αυτή τη διαταραχή. Οι ιδεοληψίες φαίνονται και στο ίδιο το άτομο περίεργες, αλλά είναι σαν να του επιβάλλονται ενάντια στη θέλησή του. Ωστόσο, το άτομο έχει επίγνωση ότι οι ιδεοληψίες είναι προϊόν δικής του σκέψης. Αυτό διαφοροποιεί την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή από τις ψυχώσεις, στις οποίες υπάρχει σύγχυση για το τί είναι πραγματικό και τί όχι. Το άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή προσπαθεί να διώξει τις ιδεοληψίες, αλλά δεν τα καταφέρνει.
Συνήθεις ιδεοληψίες αφορούν:
- Αίσθηση υπερβολικής απειλής μόλυνσης ή άγχος να μολύνει τους άλλους ακόμα και στην πιθανότητα ύπαρξης μικροβίων είναι ελάχιστη ή στη θέα βρομιάς στο περιβάλλον, με αποτέλεσμα μια ακατανίκητη τάση να μειώσει ή να αποφύγει την παρουσία των «μολυσματικών» πηγών. Φοβάται ότι μπορεί να κολλήσει μικρόβια από τα πόμολα, από τα πατώματα και τις καθημερινές κοινωνικές επαφές.
- Φόβο ότι θα προκαλέσει κακό στον εαυτό του ή σε άλλους («Θα πάω στο μπαλκόνι και θα πηδήξω.»)
- Φόβο ότι θα χάσει τον έλεγχο («Μπορεί να χάσω τον έλεγχο και να σφάξω τα παιδιά μου.»)
- Ενοχλητικές σκέψεις σεξουαλικού περιεχομένου
- Υπερβολική ανάγκη για συμμετρία και τάξη («Τα αντικείμενα στο γραφείο δεν είναι στη σωστή σειρά.»)
- Υπερβολική θρησκευτική («θα τιμωρηθώ για τις πράξεις ή τις σκέψεις μου.») ή ηθική αμφιβολία(«Δεν είμαι καλός άνθρωπος.»)
- Σκέψεις αμφιβολίας σε παθολογικά επίπεδα («Όντως κλείδωσα τη πόρτα ή μου φαίνεται;»)
- Σκόρπιες λέξεις ή φράσεις που επαναλαμβάνονται άσκοπα και χωρίς λόγο
- Ενασχόληση με άλυτα μεταφυσικά θέματα («Ποιο είναι το νόημα της ζωής;»)
Τί είναι οι καταναγκασμοί;
Για να εξουδετερώσουν το άγχος που προκαλούν οι ιδεοληψίες, οι πιο πολλοί άνθρωποι με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή νιώθουν αναγκασμένοι να επαναλαμβάνουν συνεχώς ορισμένες πράξεις, συχνά βάσει κάποιων δικών τους κανόνων Αυτές οι πράξεις είναι οι λεγόμενοι καταναγκασμοί ή τελετουργίες, οι οποίες γίνονται με σκοπό να μειώσουν το άγχος που δημιουργεί η ιδεοληψία. Δεν προκαλούν ευχαρίστηση και εκτελούνται με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, απαιτούν συνήθως αρκετό χρόνο και επηρεάζουν την εργασία και τις σχέσεις του ατόμου. Ο τύπος του καταναγκασμού σχετίζεται συνήθως με το είδος της ιδεοληψίας που προσπαθεί να καταπολεμήσει. Για παράδειγμα, τα άτομα με ιδεοληψίες μόλυνσης πλένουν πάρα πολλές φορές τα χέρια τους και τα άτομα με ιδεοληψίες αμφιβολίας καταφεύγουν σε καταναγκασμούς ελέγχου (π.χ. ελέγχουν πάρα πολλές φορές αν έχουν κλείσει το μάτι της κουζίνας και μετά από κάθε έλεγχο αμφιβάλλουν αν έλεγξαν σωστά), παρόλο που γνωρίζουν ότι ο έλεγχος αυτός είναι παράλογος και υπερβολικός.
Τύποι τελετουργίες / καταναγκασμοί:
- Καθαριότητας
Π.χ. πλύσιμο χεριών, σφουγγάρισμα σπιτιού επί ώρες, αποφυγή αγγίγματος «βρόμικων» αντικειμένων
- Επανελέγχου
Π.χ. έλεγχος των ηλεκτρικών συσκευών, παραθύρων και πορτών
- Επανάληψης
Η παρουσία μιας αγχογόνου σκέψης δημιουργεί την ανάγκη για επανάληψη μιας πράξης. Η επανάληψη αυτή έχει στόχο να προλάβει και να εμποδίσει μια καταστροφή, παρόλο που δεν υπάρχει λογική σχέση μεταξύ της ιδεοληψίας και του καταναγκασμού, αλλά ένας «μαγικός» τρόπος σύνδεσης («Πρέπει να βάλω την καρέκλα στη θέση της 10 φορές και δε θα πάθουν τίποτα τα παιδιά μου.»)
- Τακτοποίησης
Το άτομο επιδιώκει να τακτοποιεί πράγματα με πολύ συγκεκριμένο και αυστηρό τρόπο ή σύμφωνα με κάποια μοτίβα. (π.χ. στρώσιμο του κρεβατιού στην εντέλεια χωρίς το παραμικρό τσαλάκωμα, τακτοποίηση αντικειμένων συμμετρικά). Η αλλαγή ενός μοτίβου από κάποιον άλλο (π.χ. όταν κάποιος άλλος τακτοποιεί τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο) γίνεται αμέσως αντιληπτή και προκαλεί μάλιστα έντονη αναστάτωση. Αυτές οι τελετουργίες συνήθως δεν ενεργοποιούνται από κάποιο αίσθημα επικείμενης καταστροφής, αλλά από τη δυσφορία που δημιουργείται όταν τα πράγματα «δεν ταιριάζουν».
- Θησαυρισμού
Αφορά τη συλλογή ασήμαντων αντικειμένων (π.χ. κομμάτια χαρτιού από το δρόμο) και την αδυναμία του ατόμου να τα πετάξει, με το σκεπτικό ότι ίσως φανούν χρήσιμα στο μέλλον.
- Γνωσιακές
Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή εικόνες , οι οποίες έχουν στόχο τη μείωση του άγχους που προκαλούν οι ιδεοληπτικές σκέψεις, όπως π.χ. προσευχές, μέτρημα και επαναλαμβανόμενες λέξεις. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να θεωρεί ότι για να μη γίνει κάτι κακό, πρέπει να πει δέκα φορές έναν συγκεκριμένο αριθμό πριν βγει από το σπίτι.