Ποιες δεξιότητες θα πρέπει να έχει κατακτήσει ένα παιδί για να είναι «έτοιμο» για την Α’ δημοτικού;
Η σχολική ετοιμότητα αναφέρεται σε δεξιότητες του παιδιού οι οποίες το καθιστούν δυνατό να επωφεληθεί από την προσφορά μάθησης του σχολείου και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του, σε μαθησιακό και κοινωνικό επίπεδο. Είναι δηλαδή οι προϋποθέσεις για την σχολική επιτυχία ενός παιδιού και συμπεριλαμβάνει έννοιες/δεξιότητες όπως:
Νοητική ετοιμότητα
- Νοητικό δυναμικό:
Το νοητικό δυναμικό (Δείκτης Νοημοσύνης Δ.Ν. / I.Q.) του παιδιού πρέπει να βρίσκεται σε φυσιολογικά για την ηλικία του επίπεδα.
- Οπτική και ακουστική μνήμη:
Να είναι σε θέση να απομνημονεύει οπτικά (π.χ. γράμματα, εικόνες κ.ά.), καθώς και ακουστικά ερεθίσματα (π.χ. λέξεις, προτάσεις, παιδικά τραγούδια, ποιήματα κ.ά).
- Λογική, σύνθετη και επαγωγική σκέψη:
Να μπορεί να συμπληρώνει προτάσεις όπως: «Η ντομάτα είναι κόκκινη, η μπανάνα είναι….»
Ακόμα, να έχει επαρκείς δεξιότητες ταξινόμησης, αντιστοίχισης και σύγκρισης αντικειμένων και σχημάτων.
- Μνήμη:
Να έχει αναπτύξει σε ικανοποιητικό βαθμό τόσο τη βραχύχρονη μνήμη (σύστημα μνήμης που οι πληροφορίες διοχετεύονται αμέσως μετά από τη λήψη τους στα αισθητήρια όργανα) όσο και τη μακροπρόθεσμη μνήμη.
- Γνώσεις:
Να έχει γνώσεις που συμβαδίζουν με την ηλικία του, όπως π.χ. να αναγνωρίζει χρώματα και σχήματα και να ονομάζει και να ταξινομεί σε κατηγορίες διάφορα αντικείμενα όπως ζώα, ρούχα, φυτά, φαγητά κτλ.
- Ικανότητα σειροθέτησης:
Να κατανοεί τη λογική αλληλουχία των γεγονότων (π.χ. «Πρώτα…μετά…στο τέλος») και να είναι σε θέση να σειροθετεί ένα γεγονός με τη σωστή χρονολογική σειρά.
Προφορική ετοιμότητα
- Ακουστική αντίληψη:
Να αναγνωρίζει και να μιμείται ήχους.
- Μοίρασμα βιωμάτων:
Να μοιράζεται τα βιώματά του και να μιλάει στην ομάδα των παιδιών σε συνομηλίκους του για καθημερινές του δραστηριότητες και συμβάντα.
- Ολοκληρωμένος λόγος:
Να χρησιμοποιεί ολοκληρωμένες προτάσεις με τουλάχιστον 6 - 8 λέξεις.
- Αναπτυγμένο λεξιλόγιο:
Να έχει αποκτήσει ένα ικανοποιητικό λεξιλόγιο, το οποίο θα περιλαμβάνει πλήθος ουσιαστικών, ρημάτων και επιθέτων και να χρησιμοποιεί τον αόριστο, τον παρατατικό και δευτερεύουσες προτάσεις.
- Αφήγηση:
Να μπορεί να περιγράψει μια ιστορία με αρχή- μέση – τέλος και να χρησιμοποιεί τους κατάλληλους χρονικούς συνδέσμους κατά την αφήγηση («Πρώτα…μετά…στο τέλος»).
Προσανατολισμός
- Να προσανατολίζεται στον χώρο και στον χρόνο, να κατανοεί και να χρησιμοποιεί έννοιες όπως πάνω, κάτω, μπροστά, πίσω, καθώς και πριν, μετά, σήμερα, χθες, αύριο κ.τ.λ.
- Να αναγνωρίζει και να ονομάζει τα μέρη του σώματός του (σωματογνωσία).
Αναγνωστική ετοιμότητα
- Αναγνώριση γραμμάτων:
Να αναγνωρίζει γράμματα της αλφαβήτας.
- Να έχει αναπτύξει «Φωνολογική ενημερότητα», δηλαδή τη δεξιότητα να διακρίνει και να αναλύει την ομιλία στα επιμέρους στοιχεία της, δηλαδή στις λέξεις που αποτελούν την πρόταση, στις συλλαβές που αποτελούν τη λέξη και στα φωνήματα που αποτελούν τη συλλαβή, η οποία φαίνεται μεταξύ άλλων, όταν το παιδί π.χ.
- μπορεί να χωρίσει μια λέξη σε συλλαβές.
- κατανοεί την έννοια της ομοιοκαταληξίας.
- μπορεί να σχηματίσει συλλαβές (π.χ. «π» και «α» μας κάνει «πα»).
- μπορεί να κάνει τις συλλαβές λέξεις (π.χ. «δώ» και «ρο» μας κάνει «δώρο»).
- μπορεί να βρει λέξεις που αρχίζουν από κάποιο φώνημα ή κάποια συλλαβή (π.χ. «Πες μου μια λέξη που να αρχίσει από «π»).
Οι παραπάνω δεξιότητες αποκτώνται από το παιδί στο νηπιαγωγείο κυρίως μέσα από δραστηριότητες με παιγνιώδη μορφή και χρήση κυρίως του προφορικού λόγου.
Σωματική ετοιμότητα
- Αδρή κινητικότητα:
Να έχει αναπτύξει την αδρή κινητικότητά του έτσι ώστε να μπορεί π.χ. να πιάσει μια μπάλα, να κατεβαίνει τις σκάλες μόνο του, να τρέχει, να κάνει κουτσό, να περπατάει μπρος - πίσω κ.τ.λ.
- Λεπτοί χειρισμοί:
Να έχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο στην λεπτή του κινητικότητα και να μπορεί π.χ.
- Να κόβει με ευχέρεια με το ψαλίδι (ευθείες και καμπύλες).
- Να αντιγράφει γράμματα.
- Να γράφει το όνομά του.
- Να ζωγραφίζει σε πλαίσιο.
- Να ζωγραφίζει έναν άνθρωπο και ένα σπίτι.
- Να είναι σε θέση να σχεδιάζει τα βασικά σχήματα.
- Συντονισμός ματιού-χεριού:
Να είναι σε θέση να συντονίσει τις κινήσεις χεριών, δακτύλων και ματιών για την εκάστοτε δραστηριότητα ανάλογα με την ηλικία του.
- Πλευρίωση:
Να παρουσιάζει παγίωση πλευρίωσης: Αναφέρεται στο κατά πόσο το παιδί έχει αναπτύξει σαφή προτίμηση για τη μία πλευρά του σώματος, τη δεξιά, ή την αριστερή, όσον αφορά στο πόδι, στο χέρι, στο μάτι και στο αυτί.
Τρόπος εργασίας
- Να είναι σε θέση να ξεκινήσει και να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα σε λογικό χρονικό διάστημα, ανάλογα με την ηλικία του, χωρίς να αποσπάται η προσοχή του σε τέτοιο βαθμό που να εμποδίζει την ολοκλήρωσή της.
- Να οργανώνει την εργασία του σε ικανοποιητικό βαθμό και να αναζητάει λύσεις και βοήθεια εκεί που δυσκολεύεται («Τί πρέπει να κάνω;» «Πώς μπορώ να το κάνω;» «Τί βοήθεια χρειάζομαι;»).
- Να αναγνωρίζει ότι έχει ορισμένα καθήκοντα και να τα εκτελεί π.χ. μαζεύει τους μαρκαδόρους του, καθαρίζει το γραφείο του κ.ά.
Κοινωνική- συναισθηματική ετοιμότητα
- Να έχει έναν ικανοποιητικό βαθμό αυτοελέγχου και να γνωρίζει ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή και ποια όχι μέσα σε μία ομάδα και κατά συνέπεια μέσα στην τάξη.
- Να έχει την ικανότητα να ακολουθεί οδηγίες που δίδονται σε μια ομάδα.
- Να εκφράζει τη γνώμη του και τις ανάγκες του.
- Να έχει θετική εικόνα για τον εαυτό του.
- Να έχει θετική στάση απέναντι στους συνομηλίκους τους.
- Να έχει την ικανότητα σύναψης και διατήρησης διαπροσωπικών σχέσεων.
- Να έχει κίνητρο για μάθηση.
- Να έχει την ικανότητα συνεργασίας τόσο με τους συμμαθητές του όσο και με τον εκπαιδευτικό σε ομαδικές δραστηριότητες που του ανατίθενται σε επίπεδο σχολικής τάξης.
- Να αποδέχεται τους κανόνες της τάξης του, καθώς και της ομάδας του.
- Να έχει κατάλληλη διεκδικητικότητα ανάλογα με τις παραστάσεις και με την ηλικία του.