blog
Ποιες είναι οι επιμέρους επιτελικές λειτουργίες;
Οι περισσότεροι ερευνητές αναφέρουν τις παρακάτω βασικές επιμέρους επιτελικές λειτουργίες, οι οποίες ρυθμίζουν τη συμπεριφορά ενός ατόμου (Κόρπα, 2012)
- Σχεδιασμός:
Αναφέρεται στη δυνατότητα ενός ατόμου να παρακολουθεί, να αξιολογεί και να αναβαθμίζει διαρκώς τις ενέργειές του με κάποιο στόχο.
Παραδείγματα: Ένα παιδί είναι σε θέση:
- να οργανώσει και να εκτελέσει σχολικές εργασίες, για παράδειγμα στα μαθηματικά να βρει ποια είναι τα δεδομένα, ποιο είναι το ζητούμενο, ποιες πράξεις απαιτούνται και με ποια σειρά για την επίλυση του προβλήματος.
- να θέσει στόχους και να προγραμματίζει τα βήματα για την επίτευξή τους
- Μνήμη εργασίας:
Είναι η δυνατότητα του ατόμου να συγκρατεί στη μνήμη του πληροφορίες παράλληλα με την διεκπεραίωση άλλων γνωστικών έργων.
Παραδείγματα:
- Η εκτέλεση μιας αφαίρεσης με πολλά ψηφία απαιτεί την ικανότητα διατήρησης μίας πληροφορίας στη μνήμη (τους αριθμούς) και παράλληλα και τη διαχείριση αυτών των πληροφοριών (την αφαίρεση).
- Η αντίστροφη ανάκληση σειράς ψηφίων («Πες μου αντίστροφα τους αριθμούς που θα σου πω τώρα: 4 6 9 1 7». Το παιδί θα πρέπει να συγκρατήσει τους αριθμούς και να τους οργανώσει κατάλληλα, ώστε να είναι σε θέση να πει: 7 1 9 6 4).
- Γνωστική αναστολή απάντησης:
Αναφέρεται στην ικανότητα αυτοελέγχου ενός ατόμου να αποκρίνεται σε ένα ερέθισμα και έχει σύμφωνα με τον Barkley (1997) τρεις διαστάσεις:
1. Ικανότητα να αναστέλλει την εκτέλεση μίας μαθημένης συμπεριφοράς και να εκτελεί μία πιο αποτελεσματική συμπεριφορά.
Παράδειγμα:
Ένας οδηγός να είναι σε θέση να επιλέξει έναν διαφορετικό δρόμο για τη δουλειά του, για να αποφύγει το μποτιλιάρισμα.
2. Ικανότητα διακοπής εκτέλεσης μίας συμπεριφοράς που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Παράδειγμα:
Ένα παιδί, ενώ έχει αρχίσει να φτιάχνει με τα Lego, που είναι μπροστά του, ένα ρομπότ, παίρνει την οδηγία από τη δασκάλα του να φτιάξει ένα σπίτι και αλλάζει έπειτα από αυτή την εντολή το σχέδιό του.
3. Ικανότητα αντίστασης στην παρεμβολή που προκαλείται από παρεισφρέοντα ερεθίσματα
Παράδειγμα:
Ένα παιδί να είναι σε θέση να διαβάσει τη λέξη «πράσινο» που είναι γραμμένη με κόκκινο χρώμα.
Όσον αφορά στην παιδική ηλικία, η ανεπτυγμένη ικανότητα γνωστικής αναστολής απάντησης του παιδιού του επιτρέπει για παράδειγμα να είναι σε θέση να:
- αντιδρά κατάλληλα σε καταστάσεις που εμπεριέχουν κίνδυνο για το ίδιο ή για κάποιο άλλο άτομο.
- ζητά ένα παιχνίδι από ένα άλλο παιδί και να μην το αρπάζει.
- περιμένει για ένα μικρό χρονικό διάστημα εάν του το ζητείται από έναν ενήλικα.
- αντιστέκεται στην παρόρμησή του, π.χ. να «πετάγεται» στην τάξη, αντί να σηκώνει το χέρι του ή να αρπάζει ένα παιχνίδι από ένα άλλο παιδί, χωρίς πρώτα να το ζητήσει.
- Γνωστική ευελιξία:
Είναι η ικανότητα ενός ατόμου να μετατοπίσει την προσοχή του από ένα ερέθισμα σε ένα άλλο, όποτε χρειάζεται, για τη λειτουργική εκτέλεση μίας πράξης / δραστηριότητας.
Παράδειγμα:
- Όταν ένας πεζός φτάνει σε ένα φανάρι, το οποίο δείχνει πράσινο, ξεκινά να διασχίσει το δρόμο και ξαφνικά το φανάρι αλλάζει σε κόκκινο. Τότε θα πρέπει να αποφασίσει ποια συμπεριφορά του προσφέρει τη μεγαλύτερη ασφάλεια: να συνεχίσει να περάσει τον δρόμο ή να γυρίσει πίσω.
Στους περισσότερους ανθρώπους αυτή η αντίδραση είναι αυτοματοποιημένη και δεν χρειάζεται να σκεφτούν τί πρέπει να κάνουν. Ένα άτομο με ελλείψεις στη γνωστική ευελιξία, είναι πιθανό να ερχόταν σε αμηχανία και σύγχυση και να μην ήξερε πώς να αντιδράσει (βλέπε ταινία «Ο άνθρωπος της βροχής», όπου σε μία σκηνή, ο πρωταγωνιστής της ταινίας, που είναι άτομο με αυτισμό και κατά συνέπεια έχει ελλείψεις και στις επιτελικές λειτουργίες, μένει στη μέση του δρόμου σταματημένος, επειδή την ώρα που τον διέσχιζε, το φανάρι για τους πεζούς έγινε κόκκινο).
- Συντηρούμενη προσοχή:
O όρος «συντηρούμενη προσοχή» αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να κινητοποιεί και να διατηρεί την επιλεκτικότητα και την ικανότητα συγκέντρωσής του για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Παραδείγματα: Ένα παιδί είναι σε θέση:
- να ολοκληρώνει μια δραστηριότητα σε χρονικό διάστημα αντίστοιχο της χρονικής του ηλικίας (π.χ. να φτιάχνει ένα πάζλ).
- να κάθεται στην καρέκλα του και να παρακολουθεί τη δασκάλα του.
- να παρακολουθεί όταν του διαβάζουν ένα παραμύθι ως το τέλος.
- Συναισθηματικός αυτοέλεγχος:
Αναφέρεται στην αυτοπειθαρχία, στην αυτορρύθμιση και στην προσαρμοστικότητα του συναισθηματικού κόσμου ενός ατόμου.
Παραδείγματα: Το παιδί είναι σε θέση:
- να επανέρχεται σε μικρό χρονικό διάστημα μετά από ένα γεγονός που το αναστάτωσε ή μετά από αλλαγή σχεδίων.
- να αντιμετωπίσει συγκρούσεις λεκτικά και όχι επιθετικά.
- να εκφράζει κατάλληλα τα αιτήματά του, ελέγχοντας συναισθήματα π.χ. αδημονίας, απογοήτευσης κ.ά.
- Αναβολή ικανοποίησης:
Η αναβολή ικανοποίησης αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να είναι σε θέση να περιμένει κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να λάβει π.χ. την αμοιβή του ή να νιώσει γενικά ότι αμείβεται η προσπάθειά του (με υλικούς ή και κοινωνικούς ενισχυτές).
Παραδείγματα:
- Σε ομαδικά παιχνίδια (π.χ. επιτραπέζια παιχνίδια) ένα παιδί είναι σε θέση να περιμένει τη σειρά του (κοινωνική ενίσχυση → συμμετοχή στο παιχνίδι, αποδοχή από τους συνομηλίκους, η χαρά του παιχνιδιού και μοίρασμα).
- Το παιδί είναι σε θέση να μαζεύει το χαρτζιλίκι του για ένα χρονικό διάστημα για να πάρει κάτι που επιθυμεί και να μη το χαλάει μόλις το πάρει (υλική ενίσχυση).