Ο πληθυσμός των ατόμων με αφασία δεν είναι ομοιογενής, εξαιτίας ποικίλων παραγόντων, όπως είναι η θέση της εγκεφαλικής βλάβης, η βαρύτητα και η έκταση αυτής, καθώς και η μοναδικότητα του ατόμου. Η διαφορετικότητα των ατώμων δυσχεραίνει τον προσδιορισμό της αφασίας αναφορικά με τις συμπεριφορές και τα ελλείμματα που την χαρακτηρίζουν.
Παρακάτω συνοψίζονται οι διάφοροι τύποι αφασίας με βάση ένα από τα πιο κοινά συστήματα ταξινόμησης. Οι τύποι της αφασίας διαφοροποιούνται με βάση τα χαρακτηριστικά ύπαρξης ρέοντος ή μη ρέοντος λόγου.
Αφασίες με μη ρέοντα λόγο
Αφασία Broca
Διαφλοιϊκή κινητική αφασία
Σφαιρική/καθολική αφασία
Αφασίες με ρέοντα λόγο
Αφασία Wernicke
Αφασία αγωγής ή αγωγιμότητας
Διαφλοιϊκή αισθητηριακή αφασία
Ανομική αφασία
(* για διευκόλυνση του αναγνώστη έχουν επιλεχθεί οι πιο συνήθεις ονομασίες στα είδη της αφασίας και ένα απλό σύστημα ταξινόμησης)
Χαρακτηριστικά
Αφασία Broca
Κύριο χαρακτηριστικό σε άτομα με αφασία Broca είναι τα έντονα ελλείμματα κατά την παραγωγή λόγου. Η ομιλία είναι κοπιώδης και αργή, χωρίς επιτονισμό και παρατηρείται δισταγμός και αβεβαιότητα κατά την προσπάθεια παραγωγής λέξεων. Χρησιμοποιούν μικρό μήκος φράσεων με αποτέλεσμα ο λόγος να είναι τηλεγραφικός. Πραγματοποιούν λάθη κυρίως σε καταλήξεις ρημάτων, συχνά παραλείπουν άρθρα, επίθετα, επιρρήματα και παρατηρείται αποδόμηση της σύνταξης, με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται το νόημα των λεγομένων. Επιπλέον, η ικανότητα επανάληψης επηρεάζεται, δυσκολεύονται έντονα σε δραστηριότητες κατονομασίας εικόνων, αντικειμένων, προσώπων κ.α.
Η ανάγνωση είναι επηρεασμένη κυρίως λόγω δυσκολίας στην άρθρωση των ήχων. Η γραφή είναι σταθερά μη φυσιολογική με αργό, μηχανικό ρυθμό, αναγραμματισμούς, μεταθέσεις γραμμάτων και, κατά την αντιγραφή, ο ασθενής μοιάζει σαν να σχεδιάζει σχήματα.
Η κατανόηση λόγου σε ασθενείς με αφασία Broca διατηρείται σε σχετικά καλά επίπεδα και έχουν επίγνωση των δυσκολιών τους.
Τέλος, η αφασία Broca μπορεί να συνοδεύεται από κάποιου βαθμού κινητική παράλυση, ημιπληγία, αδυναμία στο πρόσωπο και στα άνω άκρα, απραξία.
Παράδειγμα ομιλίας ατόμου με Broca:
«Βλέπω… λουλούδι», αντί για «είδα πολλά μεγάλα κόκκινα τριαντάφυλλα».
Διαφλοιϊκή κινητική αφασία
Σε άτομα με αυτού του τύπου αφασία παρατηρείται σχετικά καλή ακουστική κατανόηση, άθικτη επαναληπτική ικανότητα και καλή άρθρωση. Η αυθόρμητη παραγωγή λόγου είναι μικρή ή και απουσιάζει. Ωστόσο, εάν τους απευθύνουν τον λόγο ενδέχεται είτε να απαντήσουν με μικρή ευχέρεια είτε να επαναλάβουν ακριβώς τις ίδιες λέξεις που τους απηύθυναν (ηχολαλία). Σοβαρή εξασθένηση παρατηρείται στην κατονομασία, στην ανάγνωση και στη γραφή.
Σφαιρική/καθολική αφασία
Τα άτομα αυτά έχοντας τόσο εκτεταμένη βλάβη μπορεί αρχικά να μην μιλούν καθόλου. Ωστόσο, σταδιακά ενδέχεται να ανακτήσουν έως ένα σημείο την ικανότητα λεκτικοποίησης. Συχνά χρησιμοποιούν λεκτικές στερεοτυπίες, όπως μία βρισιά ή το διπλασιασμό μίας συλλαβής, ενώ αποδίδουν καλύτερα σε δοκιμασίες που αφορούν τον αυτόματο λόγο (π.χ. μέτρημα 1-10). Συνολικά, όλες οι γλωσσικές λειτουργίες είναι σοβαρά διαταραγμένες. Οι ικανότητες κατονομασίας, ανάγνωσης και γραφής είναι σημαντικά περιορισμένες, αν όχι ανύπαρκτες.
Αφασία Wernicke
Μετά την αφασία Broca, το δεύτερο ευρέως πιο αναγνωρισμένο αφασικό σύνδρομο είναι η αφασία Wernicke, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η αδυναμία στην κατανόηση του λόγου σε τέτοιο βαθμό που ορισμένα άτομα μοιάζουν σχεδόν κωφά. Σε αντίθεση με την ελλιπή κατανόηση του λόγου, η παραγωγή του λόγου χαρακτηρίζεται από ευχέρεια με καλή γραμματική δομή και προσωδία, χωρίς όμως να αποδίδεται ουσιαστικό νόημα. Συχνά μιλούν με υπεραφθονία λέξεων, δυσκολεύονται να σταματήσουν (λογόρροια) και δεν είναι σε θέση να μεταβιβάσουν ένα μήνυμα με κατάλληλο νόημα. Οι δυσκολίες στην έκφραση του λόγου σχετίζονται κυρίως με το περιεχόμενο του μηνύματος. Εκεί παρατηρούνται παραφασίες και νεολογισμοί (νέες λέξεις που δεν υπάρχουν). Στις παραφασίες αυτές το άτομο μπορεί να επιλέξει μία λέξη που ταιριάζει σημασιολογικά με εκείνη που θα έπρεπε κανονικά να χρησιμοποιήσει (π.χ. λέει τραπέζι αντί για καρέκλα).
Σε ασθενείς με Wernicke παρατηρείται «κενός λόγος», καθώς δεν είναι σε θέση να μεταδώσουν τις ιδέες που έχουν στο μυαλό τους. Κάποιες φορές είναι πιθανό να μην είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τις δυσκολίες τους. Επιπλέον, ο γραπτός τους λόγος δεν είναι κατανοητός, όπως και ο προφορικός.
Τέλος, μπορεί να εμφανιστεί ελαφρά (συχνά παροδική) πάρεση στο πρόσωπο ή στα άνω άκρα και δυσκολία στη στερεοαναγνωσία (δηλαδή στην αναγνώριση της μορφής αντικειμένων μέσω της αφής).
Παράδειγμα ομιλίας ατόμου με αφασία Wernicke:
-«Πού ήσουν;»
-«Ήρθα στο, …μμμου…εχθές, εκεί, πήγα»
Αφασία αγωγής ή αγωγιμότητας
Σε αυτόν τον τύπο αφασίας συναντάται καλή άρθρωση και προσωδία, ενώ υπάρχουν προβλήματα κατονομασίας και ήπια προβλήματα κατανόησης λόγου. Το άτομο μπορεί να παράγει φράσεις με τέσσερις και πέντε λέξεις χωρίς να καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια κατά την παραγωγή λόγου. Σημαντική είναι η δυσκολία στην επανάληψη λέξεων και φράσεων.
Τα άτομα αυτά φαίνεται να έχουν επίγνωση των δυσκολιών τους και πολλές φορές προβαίνουν σε προσπάθειες αυτοδιόρθωσης.
Διαφλοιϊκή αισθητηριακή αφασία
Σε αυτή την περίπτωση παρατηρείται εξασθένηση της ακουστικής κατανόησης, δυσκολία στην κατονομασία και σοβαρά διαταραγμένη κατανόηση του γραπτού λόγου. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν χαρακτηριστικά δυσλεξίας και δυσγραφίας. Η ροή και η σύνταξη στην παραγωγή λόγου παραμένουν σε σχετικά καλά επίπεδα, ενώ είναι άθικτη και η ικανότητα επανάληψης.
Ανομική αφασία
Σε άτομα με ανομική αφασία υπάρχει καλή ροή λόγου, η ικανότητα ακουστικής κατανόησης κυμαίνεται εντός των φυσιολογικών ορίων και διατηρείται η επανάληψη λέξεων και η κατανόηση γραπτού λόγου. Έντονη είναι η δυσκολία στην αναζήτηση λέξεων. Αρχικά, εκδηλώνεται απώλεια σε ουσιαστικά και έπειτα, δυσκολίες σε ρήματα και επίθετα. Τα άτομα αυτά τα καταφέρνουν καλύτερα στην ανάκτηση τοπωνυμίων παρά ονομάτων προσώπων.